1918 – 1922

 

6 Ιανουαρίου 1918

Εκ μέρους της «Γερμανο-Αρμενικής Ένωσης», οι Πωλ Ρόρμπαχ, Έντουαρντ Κιρ και Μάρτιν Ρέιντ παροτρύνουν τη γερμανική κυβέρνηση να προωθήσει την αυτονομία της Αρμενίας.

 

3 Μαρ­τί­ου 1918

Με τη συν­θή­κη του Μπρε­στ Λι­τόβ­σκ οι πε­ριο­χές Καρ­ς, Αρ­ντα­χάν και Μπα­τούμ παρα­χωρούνται στην Τουρ­κί­α.

 

Μάιος 1918

Ο τουρκικός στρατός καταλαμβάνει το σταθμό του Σαρνταραμπάτ, οι Τούρκοι έχουν φτάσει σε απόσταση αναπνοής από το Ερεβάν. Οι αρμενικές δυνάμεις που έχουν ανασυγκροτηθεί υπό τις διαταγές του στρατηγού Σιλικιάν δίνουν ηρωικές μάχες στα μέτωπα του Σαρνταραμπάτ, του Γαρακιλισέ και του Πας Απαράν. Η νίκη των Αρμενίων σε αυτόν τον πόλεμο θα είναι καθοριστική για το μέλλον ολόκληρου του αρμενικού έθνους.
Η ύπαρξη της σημερινής Δημοκρατία της Αρμενίας και του Ναγκόρνο Καραμπάχ διασφαλίστηκε με τις νικηφόρες μάχες του Μαΐου του 1918.

 

28 Μαΐου 1918

Η Αρμενία ανακηρύσσει την ανεξαρτησία της η οποία θα διαρκέσει δυόμιση χρόνια μέχρι τη σοβιετοποίησή της.

  

4 Ιουνίου 1918

Στο Μπατούμ υπογράφεται Συνθήκη Ειρήνης μεταξύ της Οθωμανικής Τουρκίας και της Δημοκρατίας της Αρμενίας.

 

15 Αυγούστου 1918

Παρά την υπογραφή της Συνθήκης του Μπατούμ, ο τουρκικός στρατός επιτίθεται στο Αλεξανδραπόλ (Κιουμρί). Οι Αρμένιοι αντιστέκονται επί 15 ώρες και καταφέρνουν να απομακρύνουν τον άμαχο πληθυσμό της πόλης.

 

15 Σεπτεμβρίου 1918

Με εντολή της τουρκικής κυβέρνησης πραγματοποιείται σφαγή 30.000 Αρμενίων στο Μπακού από ταταρικές στρατιωτικές δυνάμεις που δρούσαν στην πόλη.

 

Οκτώβριος 1918

Ο Έντουαρντ Λιτλ, μέλος του Κογκρέσου των ΗΠΑ παρουσιάζει ψήφισμα στο Κονγκρέσο συνηγορώντας στο ότι «οι Αρμένιοι έχουν το δικαίωμα να είναι ελεύθεροι και ανεξάρτητοι, να έχουν διέξοδο προς τη θάλασσα και να είναι υπεύθυνοι για τη χριστιανική κουλτούρα για την οποία οι γιοι τους θυσιάστηκαν».

 

30 Οκτωβρίου 1918

Με τη συμφωνία του Μούδρου λήγει ο πόλεμος μεταξύ των Συμμάχων και της ηττημένης πλέον Τουρκίας, αλλά οι χώρες της Συμμαχίας δεν εφάρμοσαν στην πράξη σχεδόν καμία από τις παραγράφους της συμφωνίας που πολλές από αυτές θα είχαν θετικά αποτελέσματα για τους Αρμενίους. Το 1918 ο απολογισμός του σχεδίου εξόντωσης των Αρμενίων υπολογίζεται στους 1.500.000 νεκρούς.

 

Νοέμβριος 1918

Η ηττημένη Τουρκία αναγνωρίζει το μικρό κράτος της Δημοκρατίας της Αρμενίας, η οποία περιέχει λίγες περιοχές από τα παλιότερα αρμενικά εδάφη. Η Τουρκία την επόμενη χρονιά παραχωρεί και τα βιλαέτια του Καρς και του Αρνταχάν. Αλλά αυτή η παραχώρηση αποδεικνύεται προσωρινή.

 

13 Νοεμβρίου 1918

Στην Βουλή των Λόρδων της Μεγάλης Βρετανίας, ο λόρδος Μπράις μιλώντας για την Αρμενία και την Κιλικία, επικρίνει την πολιτική της Τουρκίας. Μεταξύ άλλων δήλωσε τα εξής: «όπως ο Υψηλότατος και οι Λόρδοι ήδη γνωρίζουν, η παρούσα τουρκική κυβέρνηση εμπεριέχει ανθρώπους που είχαν εμπλακεί στις σφαγές του 1915. Κάθε σεβαστός Λόρδος που θέλει να φρεσκάρει τη μνήμη του, μπορεί να διαβάσει το Blue Book που εκδόθηκε από το υπουργείο Εξωτερικών το 1916, στο οποίο μπορείτε να βρείτε περιγραφές από τις φριχτές σφαγές. Όχι μόνο ο Ταλαάτ Πασάς ο οποίος είναι μέλος των εγκληματιών που ίδρυσαν το κόμμα «Ένωση και Πρόοδος», αλλά και οι υπόλοιποι που είναι ακόμα ενεργοί στην παρούσα τουρκική κυβέρνηση, πρέπει να αναλάβουν τις ευθύνες τους για όσα συνέβησαν στους Αρμενίους».

 

19 Σε­πτεμ­βρί­ου 1918

Η αρ­με­νι­κή λε­γε­ώ­να που συμ­με­τέ­χει στο γαλ­λι­κό στρα­τό εί­ναι αυ­τή που πρωταγωνιστεί στη νί­κη της η­ρω­ι­κής μά­χης του Α­ρα­ρά (Πα­λαι­στί­νη).

 

23 Νοεμβρίου 1918

Η αρμενική (ανατολική) λεγεώνα αποβιβάζεται στο λιμάνι της Αλεξανδρέττας και μεταξύ 17 και 18 Δεκεμβρίου καταλαμβάνει μια σειρά από στρατηγικά σημεία της Κιλικίας.

 

10 Δεκεμβρίου 1918

Ο Γερουσιαστής των ΗΠΑ Χένρι Κάμποτ Λοτζ, υποστηρικτής των Αρμενίων, παρουσιάζει πρόταση στη Βουλή που αφορά την ειρήνη στα έξι βιλαέτια της Τουρκίας και της Κιλικίας με σκοπό τη διασφάλιση της ειρήνης και την ανεξαρτησία της Αρμενίας.

 

8 Ιανουαρίου 1919

Ο Σουλτάνος Μεχμέτ Στ΄ διέταξε τον Ιανουάριο του 1919 τη σύσταση στρατοδικείων για να δικάσουν τα μέλη του κόμματος « Ένωση και Πρόοδος», για τη συμμετοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

 

8 Απριλίου 1919

Στρατιωτικό δικαστήριο έκρινε ενόχους τους τούρκους ηγέτες για τις σφαγές στο Γιοζγκάτ. Το δικαστήριο αποκάλυψε ότι ο Κεμάλ διέταξε τους μουσουλμάνους να καταδιώξουν και να εκτελέσουν τον αρμενικό πληθυσμό.

 

27 Απριλίου 1919

Ξεκινά στην Κωνσταντινούπολη η δίκη για τα μέλη του κόμματος «Ένωση και Πρόοδος» και άλλων αρχηγών της τουρκικής κυβέρνησης.

 

28 Μαΐου 1919

Με μυστική διαταγή του Βρετανικού Στρατιωτικού Δικαστηρίου, 77 τούρκοι εγκληματίες πολέμου μεταφέρονται από τις φυλακές της Κωνσταντινούπολης στη Μάλτα όπου εκεί οι καταδίκες τους διαγράφονται.

 

25 Ιουνίου 1919

Εκ μέρους του Ανώτατου Συμμαχικού Συμβουλίου, ο Πρωθυπουργός της Γαλλίας Ζωρζ Κλεμανσώ, ανακοινώνει στη Συνέλευση της Ειρήνης ότι η Τουρκία έχει αποδεχθεί επισήμως την ενοχή της για τις σφαγές των Αρμενίων.

 

5 Αυγούστου 1919

Κατά τη διάρκεια δίκης για τα εγκλήματα κατά των Αρμενίων αποδεικνύεται ότι οι ηγέτες του κόμματος των Νεότουρκων σκόπευαν στη φυσική εξολόθρευση όλου του αρμενικού πληθυσμού. Τον Αύγουστο του 1919, καταδικάστηκαν ερήμην σε θάνατο από τουρκικό δικαστήριο, ο Ταλαάτ Πασάς (Μέγας Βεζύρης), ο Ενβέρ Πασάς (Υπουργός Πολέμου) και ο Τζεμάλ Πασάς (Υπουργός Ναυτικού).

 

13 Ιανουαρίου 1920 και οι επόμενοι μήνες

Ξεκινούν δίκες στην Κωνσταντινούπολη κι αρκετοί τούρκοι υψηλόβαθμοι κρατικοί λειτουργοί και μέλη του κόμματος των Νεότουρκων καταδικάζονται σε θάνατο για την εμπλοκή τους στα εγκλήματα κατά του αρμενικού λαού.

 

Φεβρουάριος 1920

Οι γαλλικές δυνάμεις αποχωρούν αναπάντεχα από τη μεταπολεμική κατοχή της Κιλικίας. Οι Τούρκοι εκμεταλλεύονται την ευκαιρία και σφαγιάζουν 30.000 Αρμενίους.

 

10 Αυγούστου 1920

Με τη Συνθήκη των Σεβρών που υπέγραψαν η Τουρκία, η Βρετανία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ιαπωνία, η Αρμενία, το Βέλγιο, η Ελλάδα, ο Λίβανος, η Πολωνία, η Πορτογαλία, η Ρουμανία, η Δημοκρατία της Σερβίας, η Κροατία, η Σλοβενία και η Τσεχοσλοβακία, αναγνωρίζεται η Δημοκρατία της Αρμενίας και τα σύνορα Αρμενίας- Τουρκίας. Σύμφωνα με το συμφωνητικό ειρήνης η Τουρκία αναλαμβάνει την ευθύνη για τα εγκλήματα κατά των Αρμενίων και υποχρεώνεται να αποζημιώσει για τις απώλειες. Συμφωνεί επίσης στο να παραδώσει στους Συμμάχους τους υπεύθυνους των σφαγών. Ο Πρόεδρος Ουίλσον ορίζει μια επιτροπή για να οριοθετήσει τα σύνορα της Αρμενίας αλλά τελικά όλα έγιναν μάταια, διότι η συνθήκη των Σεβρών δεν εφαρμόστηκε ποτέ.

 

3 Νο­εμ­βρί­ου 1920

Η πε­ριο­χή Χα­τζίν, με­τά α­πό η­ρω­ι­κή α­ντί­στα­ση πολ­λών μη­νών, κα­τα­λαμ­βά­νε­ται α­πό τις κε­μα­λι­κές δυ­νά­μεις. Οι κά­τοι­κοι σφαγιάζονται.

 

29 Νο­εμ­βρί­ου 1920

Ο εκ­πρό­σω­πος της ρώ­σων κομμουνιστών, Λε­γκράν με τε­λε­σί­γρα­φο α­παι­τεί α­πό την κυ­βέρ­νη­ση της Αρ­με­νί­ας την α­να­κή­ρυ­ξή της σε Σο­βιε­τι­κή Δη­μο­κρα­τί­α.

 

2 Δε­κεμ­βρί­ου 1920

Η τε­λευ­ταί­α κυ­βέρ­νη­ση της α­νε­ξάρ­τη­της Αρ­με­νί­ας με ε­πι­κε­φα­λής τον Σι­μόν Βρατσιάν α­να­γκά­ζε­ται να πα­ρα­δώ­σει την εξουσία στους κομ­μου­νι­στές.

 

15 Μαρ­τί­ου 1921

Στο Βε­ρο­λί­νο, ο Σο­γο­μών Τε­χλι­ριάν ε­κτε­λεί τον οργανωτή του σχεδίου της Γενοκτονί­ας των Αρμενίων, Τα­λα­άτ Πα­σά. Ο Τε­χλι­ριάν συλ­λαμ­βά­νε­ται, δι­κά­ζε­ται από γερ­μα­νι­κό δι­κα­στή­ριο και α­θω­ώ­νε­ται πα­νη­γυ­ρι­κά.

 

16 Μαΐου 1921

Ενσωματώνεται η Δημοκρατία της Αρμενίας στη Σοβιετική Ένωση.

 

28 Ιου­λί­ου 1921

Στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη, ο Μι­σάκ Τορ­λα­κιάν ε­κτε­λεί τον υ­πεύ­θυ­νο της σφα­γής των Αρ­με­νί­ων στο Μπα­κού, Τσι­βαν­σίρ.

 

5 Δε­κεμ­βρί­ου 1921

Στη Ρώ­μη, ο Αρ­σα­βίρ Σι­ρα­κιάν ε­κτε­λεί τον Σα­χίτ Χα­λίμ, ο ο­ποί­ος κα­τά τη διάρ­κεια της Γε­νο­κτο­νί­ας του 1915 ή­ταν Πρω­θυ­πουρ­γός της Τουρ­κί­ας.

 

3 Ια­νουα­ρί­ου 1922

Οι γαλ­λι­κές δυ­νά­μεις εκ­κε­νώ­νουν την Κι­λι­κί­α α­πό τον αρμενικό της πληθυσμό. Με­τά α­πό αυ­τήν τη στά­ση, οι Τούρ­κοι γε­μά­τοι εν­θου­σια­σμό ορ­γα­νώ­νουν και νέ­ες σφα­γές. 250.000 Αρ­μέ­νιοι με­τα­να­στεύ­ουν στη Συ­ρί­α, το Λί­βα­νο και σε άλ­λες χώ­ρες.

 

17 Α­πρι­λί­ου 1922

Στο Βε­ρο­λί­νο, ο Αρ­σα­βίρ Σι­ρα­κιάν και ο Α­ράμ Γερ­γκα­νιάν ε­κτε­λούν τους ορ­γα­νω­τές των σφα­γών και των διωγ­μών, Μπε­χα­ε­ντίν Σα­κίρ και Τζε­μάλ Αζ­μί.
Λί­γο αρ­γό­τε­ρα την ί­δια τύ­χη εί­χε και ο α­δελ­φι­κός φί­λος του Τα­λα­άτ και του Τζε­μάλ, Εν­βέρ Πα­σάς, ο ο­ποί­ος ή­ταν υ­πουρ­γός Πο­λέ­μου.

 

Ιού­λιος 1922

Στην Τι­φλί­δα, ο Στε­πάν Τζα­γι­κιάν, ο Μπε­ντρός Τερ-Μπε­ντρο­σιάν και ο Αρ­τα­σές Κεβορ­κιάν μπρο­στά στο κτή­ριο της Τσε­κά (πρόδρομος της Κακεμπέ) ε­κτε­λούν τον Τζε­μάλ Πα­σά.

 

Σεπτέμβριος 1922

Καταστροφή της Σμύρνης, σφαγή του ελληνικού και αρμενικού πληθυσμού από τους Τούρκους, καθώς και πυρπόληση της πόλης. Η καταστροφή άρχισε 7 ημέρες μετά την αποχώρηση και του τελευταίου ελληνικού στρατιωτικού τμήματος από τη Μικρά Ασία και μετά την είσοδο στην πόλη του τουρκικού στρατού, όπως και του ιδίου του Μουσταφά Κεμάλ και των άτακτων του. Η φωτιά εκδηλώθηκε αρχικά στην αρμενική συνοικία. Με τη βοήθεια του ευνοϊκού ανέμου (που έπνεε αντίθετα από την τουρκική συνοικία) και της βενζίνης με την οποία οι Τούρκοι ράντισαν τα σπίτια, η φωτιά, που διήρκεσε από τις 13 έως τις 17 Σεπτεμβρίου, κατέκαψε όλη την πόλη, εκτός από τη μουσουλμανική και την εβραϊκή συνοικία. Ως αποτέλεσμα της επικράτησης των Κεμαλικών και της καταστροφής της Σμύρνης, 60.000 έως 80.000 Αρμένιοι κατέφυγαν στην Ελλάδα μαζί με εκατοντάδες χιλιάδες έλληνες πρόσφυγες.