Τρασταμάτ Γκαναγιάν (Τρο)

Αρλέν Γεβοντιάν

Ο Τρα­στα­μάτ Γκα­να­γιάν (Τρο) γεν­νή­θη­κε το Μά­ιο του 1884 στο Ι­κτίρ. Α­πό τα παι­δι­κά του χρό­νια ή­ταν α­νή­συ­χο πνεύ­μα με κύ­ρια εν­δια­φέ­ρο­ντα τις στρα­τιω­τι­κές α­σκή­σεις και την ιπ­πα­σί­α. Έ­φη­βος φοι­τά στο γυ­μνά­σιο του Ε­ρε­βάν, αλ­λά ε­μπνευ­σμέ­νος α­πό την ε­ξέ­γερ­ση του λα­ού του θέ­λει να σπου­δά­σει στη στρα­τιω­τι­κή σχο­λή. Οι ε­ξε­λί­ξεις ό­μως ή­ταν ρα­γδαί­ες, το 1903 η ε­ξέ­γερ­ση στο Σα­σούν και κα­τό­πιν οι πιέ­σεις της τσα­ρι­κής κυ­βέρ­νη­σης στα αρ­με­νι­κά σχο­λεί­α και στον Τύ­πο, ό­πως και η α­πό­φα­ση δήμευ­σης της εκ­κλη­σια­στι­κής πε­ριου­σί­ας στη ρω­σι­κή Αρ­με­νί­α βρί­σκουν τον Τρο στην πρώ­τη γραμ­μή του α­γώ­να, μα­ζί με τα υ­πό­λοι­πα μέ­λη του Τα­σνα­κτσου­τιούν.

Το 1905 το κλί­μα εί­ναι ι­διαί­τε­ρα βα­ρύ στο Μπα­κού και το Κα­ρα­μπάχ. Ο στρα­τη­γός Να­γκα­σίρ εί­χε ε­ξα­πο­λύ­σει πο­γκρόμ και λε­η­λα­σί­ες σε βά­ρος των Αρ­με­νί­ων της πε­ριο­χής. Τα θύ­μα­τα πολ­λά και οι κα­τα­στρο­φές με­γά­λες. Πά­λι ο Τρο στην πρώ­τη γραμ­μή. Υ­πό την η­γε­σί­α του Νι­γκόλ Του­μάν κα­τα­φέρ­νουν καί­ρια πλήγ­μα­τα στον ε­χθρό, α­να­γκά­ζο­ντάς τον να στα­μα­τή­σει τις σφα­γές. Η τι­μω­ρί­α δε του Να­γκα­σίρ δεν αρ­γεί. Ε­κτε­λεί­ται μέ­ρα με­ση­μέ­ρι σε κε­ντρι­κή πλα­τεί­α α­πό τον Τρο.

Με­τά το Μπα­κού, ο Τρο ορ­γα­νώ­νει ο­μά­δες ά­μυ­νας στο Ε­ρε­βάν, μα­ζί με τον Κε­ρί στο Να­χι­τσε­βάν και στο Ζαν­κε­ζούρ, για τη δια­φύ­λα­ξη του αρ­με­νι­κού πλη­θυ­σμού. Την ε­πο­χή ε­κεί­νη α­πό τις σφαί­ρες του πέ­φτουν νε­κροί υ­ψη­λά ι­στά­με­νοι α­ξιω­μα­τού­χοι και ο αρ­χη­γός της α­στυ­νο­μί­ας του Ε­ρε­βάν, ε­πει­δή ορ­γά­νω­ναν α­ντιαρ­με­νι­κές ε­πι­θέ­σεις.

Για κά­ποιο διά­στη­μα τα ί­χνη του Τρο χά­νο­νται. Εί­χε στα­λεί στο Μπα­για­ζίτ με σκο­πό, πα­ρι­στά­νο­ντας τον έ­μπο­ρο, να πιά­σει φι­λί­ες με τούρ­κους α­ξιω­μα­τού­χους και να συλ­λέ­ξει πλη­ρο­φο­ρί­ες για την α­σφα­λή με­τα­φο­ρά ο­πλι­σμού προς το Βα­σπου­ρα­γκάν και το Ντα­ρόν.

Κα­τά τη διάρ­κεια του Α΄ Πα­γκο­σμί­ου Πο­λέ­μου ο Τρο μα­ζί με τους Α­ντρα­νίκ, Χα­μα­ζά­σπ, Κε­ρί και Σε­μπούχ στην Τιφλί-δα, ορ­γα­νώ­νουν ε­θε­λο­ντές για να βο­η­θή­σουν τους Αρ­με­νί­ους στην Τουρ­κί­α. Ο Τρο με 400 μα­χη­τές α­να­λαμ­βά­νει τη βο­ή­θεια και σω­τη­ρί­α του λα­ού του Βαν. Στις ε­πι­χει­ρή­σεις τραυ­μα­τί­ζε­ται πο­λύ σο­βα­ρά στο στή­θος. Με­τά την α­νάρ­ρω­σή του, τον Α­πρί­λιο του 1915, μα­ζί με τις ο­μά­δες των Α­ντρα­νίκ, Χα­μα­ζά­σπ, Κε­ρί και Χε­τσό συ­νε­χί­ζουν τις ε­πι­χει­ρή­σεις σώ­ζο­ντας χι­λιά­δες ά­ο­πλους Αρ­με­νί­ους στο Βαν, χω­ρίς να κα­τα­φέ­ρουν ό­μως να σώ­σουν και τους Αρ­με­νί­ους του Μους. Το 1917, με­τά την ε­πα­νά­στα­ση των Μπολ­σε­βί­κων, μπαί­νει σε κίν­δυ­νο και η ρω­σι­κή Αρ­με­νί­α και προ­πά­ντων η πε­διά­δα του Α­ρα­ράτ. Το αρ­με­νι­κό Ε­θνι­κό Συμ­βού­λιο στέλ­νει στο Ε­ρε­βάν τον Α­ράμ για να ορ­γα­νώ­σει το­πι­κή κυ­βέρ­νη­ση και ο Τρο το­πο­θε­τεί­ται κο­μι­σά­ριος των στρα­τιω­τι­κών δυ­νά­με­ων στο νο­μό του Α­ρα­ράτ. Ο Τρο ή­ταν ο έ­χων το γε­νι­κό πρό­σταγ­μα στο νο­μό. Με­τά την α­πο­χώ­ρη­ση του ρω­σι­κού στρα­τού α­πό τα σύ­νο­ρα της Αρ­με­νί­ας και πα­ρό­τι οι αρ­με­νι­κές δυ­νά­μεις ή­ταν λι­γο­στές, για κά­ποιο διά­στη­μα ε­πι­κρα­τεί ει­ρή­νη χά­ρη στη δι­πλω­μα­τί­α του Α­ράμ και την πυγ­μή του Τρο.

Το 1918 ό­μως οι Τούρ­κοι και οι Α­ζέ­ροι με συ­ντο­νι­σμέ­νες προ­σπά­θειες πραγ­μα­το­ποιούν ε­ξε­γέρ­σεις σε Ε­ρε­βάν, Κα­ντσάκ και Μπα­κού. Ο Τρο α­να­λαμ­βά­νει την εκ­κα­θά­ρι­ση του Ε­ρε­βάν. Η ε­σω­τε­ρι­κή και η ε­ξω­τε­ρι­κή ά­μυ­να του Ε­ρε­βάν και της πε­διά­δας του Α­ρα­ράτ έ­χει πέ­σει στους ώ­μους του. Ό­μως η ορ­γα­νω­μέ­νη ε­πί­θε­ση του τουρ­κι­κού στρα­τού δεν αρ­γεί. Το Μά­ιο του 1918 πραγ­μα­το­ποιεί­ται ε­πί­θε­ση σε ό­λο το μή­κος των συ­νό­ρων, α­πό το Σαρ­ντα­ρα­μπάτ μέ­χρι το Γα­ρα­κι­λι­σέ. Ο Τρο α­να­λαμ­βά­νει την ά­μυ­να του Πας Α­πα­ράν. Σε ό­λο το μή­κος των συ­νό­ρων οι λι­γο­στές αρ­με­νι­κές δυ­νά­μεις α­να­γκά­ζουν τον τουρ­κι­κό τα­κτι­κό στρα­τό σε υ­πο­χώ­ρη­ση. Η α­πε­λευ­θέ­ρω­ση ε­νός κομ­μα­τιού της Αρ­με­νί­ας εί­ναι πραγ­μα­τι­κό­τη­τα και σχη­μα­τί­ζε­ται η πρώ­τη αρ­με­νι­κή κυ­βέρ­νη­ση, ο Τρο ό­μως ζη­τά να μην α­να­λά­βει υ­πουρ­γεί­ο. Το­πο­θε­τεί­ται διοι­κη­τής των ε­νό­πλων δυ­νά­με­ων, αλ­λά στην ου­σί­α εί­ναι ο α­να­ντι­κα­τά­στα­τος συ­νερ­γά­της του Υπουρ­γού Πο­λέ­μου. Η φή­μη του έ­χει α­πλω­θεί σε ό­λη την Αρ­με­νί­α. Με ή­θος και υ­ψη­λό αί­σθη­μα ευ­θύ­νης ερ­γά­ζε­ται σιω­πη­ρά για την εν­δυ­νά­μω­ση της πα­τρί­δας. Ό­μως οι Α­ζέ­ροι θέ­τουν σε κίν­δυ­νο το Ζαν­κε­ζούρ. Πά­λι ο Τρο βρί­σκε­ται στην πρώ­τη γραμ­μή, ορ­γα­νώ­νο­ντας την ά­μυ­να της πε­ριο­χής και προ­ε­τοι­μά­ζο­ντας την εί­σο­δο των αρ­με­νι­κών δυ­νά­με­ων στο Κα­ρα­μπάχ, σχέ­διο που δεν πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε λό­γω της σο­βιε­το­ποί­η­σης του Α­ζερ­μπα­ϊ­τζάν.

Με­τά τη συν­θή­κη των Σε­βρών στις 10 Αυ­γού­στου 1920, η Αρ­με­νί­α βρί­σκε­ται πά­λι σε κίν­δυ­νο. Οι Τούρ­κοι αρ­χί­ζουν με­γά­λες στρα­τιω­τι­κές ε­πι­χει­ρή­σεις. Ο στρα­τός μας, λι­γο­στός και α­δύ­να­μος, δεν μπο­ρεί να α­ντι­στα­θεί. Για τη σω­τη­ρί­α της πα­τρί­δας πα­ραι­τεί­ται η κυ­βέρ­νη­ση και πα­ρα­δί­δει τη χώ­ρα στους μπολ­σε­βί­κους. Ο Τρο μα­ζί με μια ο­μά­δα α­ξιω­μα­τού­χων α­πο­στέλ­λε­ται στη Μό­σχα για συ­νο­μι­λί­ες. Πα­ρό­τι η χώ­ρα περ­νά α­ναί­μα­κτα στα χέ­ρια των μπολ­σε­βί­κων, ο Τρο ε­ξο­ρί­ζε­ται, και με­τά την ε­ξο­ρί­α του περ­νά στη δια­σπο­ρά. Ε­κεί το έρ­γο του είναι ε­ξί­σου με­γά­λο. Ε­κλέ­γε­ται πολ­λές φο­ρές μέ­λος του Κε­ντρι­κού Συμ­βου­λί­ου του Τα­σνα­κτσου­τιούν και μέ­χρι το θά­να­τό του, το 1956, προ­σφέ­ρει τις υ­πη­ρε­σί­ες του στην ε­πί­λυ­ση του Αρ­με­νι­κού Ζη­τή­μα­τος.